الفبای زبان کردی – Alfabêya Kurdî
الفبای لاتین کردی دارای 31 حرف است که عبارتند از:
Alfabêya Zimanê Kurdîya Kurmancî 31 tîpên xwe hene ku ev in:
Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Êê, Ff, Gg, Hh, Ii, Îî, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Ûû, Vv, Ww, Xx, Yy, Zz
| Aa مانند آ در کلمه آب | | Avahî | آبادانی | | Avêtin | انداختن | | Aso | افق | | Al | پرچم | | Amûr | وسیله | | Agir | آتش | | Alîkarî | کمک | | Av | آب | | Ap | عمو | | Azadî | آزادی |
| | Bb مانند ب در کلمه باد | | Balyoz | سفیر | | Bapîv | بادسنج | | Berendam | نامزد، داوطلب | | Bergîrî | دفاع | | Berhem | اثر (کتاب) | | Bav | پدر | | Bahoz | طوفان، گرد و خاک | | Berf | برف | | Baran | باران |
|
| Cc مانند ج در کلمه بجنورد | | Cot | جفت، شخم | | Ce | جو | | Cem | کنار، پهلو | | Can | جان | | Car | بار، نوبت | | Cîran | همسایه | | Cilûg | زبر و زرنگ | | Cejn | جشن | | Cêwî | دو قلو | | Cûtin | جویدن | | Cil | لباس (جل) | | Civîn | گرد هم آمدن |
| | Çç مانند چ در کلمه بلوچ | | Çareserî | راه حل | | Çar | چهار | | Çalakî | فعالیت | | Çendanî | چگونگی | | Çawan | چطور | | Çi | چه، چی | | Çil | چهل | | - گاهی این حرف در کردی کرمانجی به صورت مشدد تلفظ می شود که کمی متفاوت با حرف چ معمولی است (1). | | Çav | چشم | | Çêlek | گاو | | Çira | چراغ | | Çirûsîn | سوسو زدن (نور) | | Çilk | قطره |
|
| De مانند د در کلمه دیاربکر | | Dewletên Yekgirtîyên Amerîka | ایالات متحده آمریکا | | Desthilatdarî | حاکمیت | | Danezan | اعلامیه | | Daxuyanî | بیانیه | | Daliqandin | آویختن | | Dewlemendî | ثروت | | Dilovanî | مهربانی | | Dil | دل | | Dirav | پول | | Dewrî | بشقاب | | Dar | چوب، درخت |
| | Ee مانند ا در کلمه اسب | | Ez | من | | Enî | پیشانی | | Endazyar | مهندس | | Evîn | عشق | | Encam | نتیجه | | Erênî | مثبت | | Ewledarî | امنیت |
|
| Êê مانند ا در کلمه انجیل | | Êvar | شب | | Êş | درد | | Êdî | دیگر | | Êzing | هیزم | | Êl | ایل | | Êleg | جلیقه | | Êriş | حمله |
| | Ff مانند ف در کلمه برف | | File | مسیحی | | Firaq | ظرف | | Firokexane | فرودگاه | | Firoke | هواپیما | | Fêl | حیله | | Fermî | رسمی | | Fetisîn | خفه شدن | | Fireh | جادار |
|
| Gg مانند گ در کلمه برگ | | Gel | مردم | | Gelserwerî | دموکراسی | | Gelek | زیاد | | Gazin | گله، شکایت | | Gul | گل | | Guhdarî kirin | گوش دادن | | Gund | روستا |
| Hh مانند هـ، ـهـ، ـه و ه در کلمات هستی، مهتاب، بله و آه
حـ، ـحـ، ـح و ح در کلمات حاضر، محل، ملیح و لوح | | Hatin | آمدن | | Hawar | فریاد | | Hînbûn | یادگرفتن | | Hîvî | امید | | Hîndarî | تمرین | | Hêz | نیرو | | Helbest | شعر | | - در کردی نوشتاری همه حالتهای هـ، ـهـ، ـه، ه، حـ، ـحـ، ـح و ح به صورت Hh نوشته می شوند اما در تلفظ متفاوت می باشند (1) (2). |
|
| Ii (در فارسی معادل ندارد) | | Kirin | انجام دادن | | Istandin | خریدن، گرفتن | | Hatin | آمدن | | Birin | بردن | | Birîn | زخم | | Şandin | فرستادن | | Xwendin | خواندن | | Ketin | افتادن | | - این حرف در فارسی معادل ندارد و تقریبا شبیه شوا (ای خیلی کوتاه) در انگلیسی است. نباید تلفظ آن را با حرف آی انگلیسی (Ii) اشتباه گرفت. |
| | Îî مانند ای در کلمه ایران | | Îro | امروز | | Îsal | امسال | | Kurdî | کردی | | Revîn | فرار کردن | | Îşev | امشب | | În | جمعه | | Evîn | عشق |
|
| Jj مانند ژ در کلمه ژاله | | Jin | زن | | Jîyan | زندگی | | Jan | درد | | Roj | روز (آفتاب) | | Jehr | زهر | | Jêbir | پاک کن | | Jêhatî | لایق (زبر و زرنگ) |
| | Kk مانند ک در کلمه ماکو | | Kurd | کرد | | Kelandin | جوشاندن | | Kesk | سبز | | Kelebçe | دستبند پلیس | | Ketin | افتادن | | Kêr | چاقو | | Kovar | مجله | | - این حرف در کردی کرمانجی گاهی مشدد تلفظ می شود. گاهی دو کلمه به یک صورت نوشته اما به دو صورت تلفظ می شوند که معنایشان متفاوت می شود (1). |
|
| ادامه Kk | | Kal | پیرمرد | | Kevir | سنگ | | Kar | بزغاله، کار | | Kanî | چشمه |
| | Ll مانند ل در کلمه اربیل | | Landik | گهواره | | Kendal | چاله | | Malper | سایت اینترنتی | | Lêker | فعل | | Lez | عجله | | Law | فرزند (پسر) | | Mal | خانه (دارایی) | | Lûç | لخت، عریان |
|
| Mm مانند م در کلمه مادر | | Malbat | خانواده | | Malava | خانه ات آباد (خداحافظ) | | Mezin | بزرگ | | Mist | مشت | | Mêr | مذکر، نر | | Mê | مونث، ماده | | Mişk | موش |
| | Nn مانند ن در کلمه شیروان | | Navend | مرکز | | Nav | نام | | Nalîn | نالیدن | | Navdar | مشهور | | Karîn | توانستن | | Anîn | آوردن | | Lêkolîn | جستجو،تحقیق | | Nan | نان |
|
| Oo مانند ا در کلمه استاد | | Ol | دین | | Sol | کفش | | Nod | نود | | Ode | اتاق | | Kol | تپه کوچک | | Tol | انتقام | | Rojî | روزه | | Rovî | روباه |
| | Pp مانند پ در کلمه پاییز | | Parastin | محافظت کردن | | Parêzer | وکیل | | Pêl | موج | | Pêl kirin | کلیک کردن (کامپیوتر) | | Peyda kirin | پیدا کردن | | Peyv | کلمه، سخن | | Porr | موی سر | | - گاهی این حرف به صورت مشدد تلفظ می شود که حتی می تواند به تغییر معنا نیز منجر شود. Par (پ معمولی) به معنی سهم و قسمت است در حالیکه Par (پ مشدد تلفظ می شود) به معنای پارسال است (1). | | Penêr | پنیر | | Paşê | بعد، سپس | | Pişt | پشت | | Pez | گوسفند | | Pirk | عطسه | | Poz | بینی |
|
| Qq مانند ق در کلمه قوچان | | Qelaştin | شکافتن | | Qîrîn | فریاد زدن | | Qencî | خوبی، نیکی | | Qeşa | برف یخ زده | | Qijik | کلاغ، بیچاره | | Qul | سوراخ | | Qelandin | سرخ کردن (گوشت) |
| | Rr مانند ر در کلمه رودبار | | Rê | راه | | Rêçare | راه حل | | Raman | اندیشه | | Rizgarî | رستگاری | | Rasterast | مستقیم | | Piştrast kirin | تایید کردن | | Mirov | انسان | | Pirr | زیاد | | Birrîn | بریدن | | - در زبان کردی برای نوشتن حرف ر مشدد آن را دوبار می نویسند اما در اول کلمه فقط یک بار نوشته ولی مشدد تلفظ می گردد (مثل زبان اسپانیایی). |
|
| Ss مانند س در کلمه ارمنستان | | Saljimêr | تقویم | | Sa | برای | | Sond xwarin | قسم خوردن | | Sax bûn | زنده بودن (شدن) | | Serxwebûn | استقلال | | Sirgûn kirin | تبعید کردن | | Salveger | سالگرد | | - حروف س، ص و ث در کردی به یک صورت تلفظ می شوند و با این حرف نوشته می شوند. |
| | Şş مانند ش در کلمه شادی | | Şaristanî | تمدن | | Şareza | آگاه، دانا | | Şandin | فرستادن | | Şêlandin | غارت کردن | | Hêşîn | آبی، سرسبز | | Başûr | جنوب | | Şîn | عزا |
|
| Tt مانند ت در کلمه تابستان | | Tilî | انگشت دست | | Tevger | حرکت، جنبش | | Torevan | ادیب | | Tevlihevî | هرج و مرج | | Teze | تازه | | Tawanbar kirin | متهم کردن | | Taybet | مخصوص، ویژه | - گاه این حرف در بعضی کلمات همانند ط عربی تلفظ می شود یعنی نوک زبان به پشت دندان های بالا در جلو می خورد اما در هر دو حالت به یک صورت نوشته می شوند.
- هر دو حالت تلفظ اشاره شده در یک کلمه مشخص می تواند دو یا چند معنای متفاوت ایجاد کند. Ta یعنی نخ، تب (نوک زبان به پشت دندان های بالا در جلو می خورد) در حالیکه Ta یعنی تا، تا که (ت معمولی) (1). | | Tarî | تاریک | | Tu | تو | | Tişt | چیز | | Xwe telandin | خود را پنهان کردن (کمین کردن) |
| | Uu مانند ئو در کلمه کورد (کرد با تلفظ کردی) | | Kurd | کرد | | Gul | گل | | Ku | که، کند (مقابل تیز) | | Ustî | گردن | | Gurrîn | غریدن | | Kundir | کدو | | Hundur | داخل | | - این آوا در فارسی وجود ندارد. این یک حرف صدادار مدور با گشادگی متوسط است. با تلفظ کلمه peu (کم) درفرانسه قابل مقایسه است. |
|
| Ûû مانند و در کلمه بوستان | | û | (حرف ربط) و | | Rûniştin | نشستن | | Cûtin | جویدن | | Bûk | عروس | | Hînbûn | یادگرفتن | | Rû | روی (صورت) | | Bûn | بودن (شدن) |
| | Vv مانند و در کلمه ولی | | Vala | خالی | | Veşartin | پنهان کردن | | Vîn | اراده | | Devok | گویش | | Berdevk | سخنگو (سازمان…) | | Ev | این | | Hevdu | همدیگر | | - در تلفظ این حرف دندانهای بالا روی لبهای پایین قرار می گیرند. |
|
| Ww مانند و در کلمه والد (با تلفظ عربی) | | Westîyan | خسته شدن | | Rawestan | بلند شدن، توقف کردن | | Ewan | آنها | | Wêne | عکس | | Wane | درس | | War | سرزمین | | Winda bûn | گم شدن | - این یک آوای دولبی است و دندان ها روی لب قرار نمی گیرند.
- اشتباه در تلفظ این دو حرف می تواند تفاوت معنایی ایجاد کند: Ew یعنی آن و Ev یعنی این. |
| | Xx مانند خ در کلمه خاک | | Xaç | صلیب | | Xal | خال، دایی، تبصره | | Xang | خواهر | | Xwendin | خواندن | | Ax | خاک | | Xanî | ساختمان | | Xebat | کار، مبارزه | | Bax | باغ | - حرف غ عربی هم با این حرف نوشته می شود (3).
- گاهی این حرف به صورت مرکب نوشته می شود که تلفظ آن شبیه تلفظ قدیمی کلماتی مانند خواهر، خواربار و … در فارسی می باشد. | | Xweş | خوش | | Xwestin | خواستن | | Xweser | خودسر | | Daxwaz | درخواست |
|
| Yy مانند ی در کلمه یاور | | Yek | یک | | Yekîne | واحد | | pêywendî | ارتباط | | Yekîtîya Avrûpa | اتحادیه اروپا | | Yar | یار، دوست | | Yarmetî | کمک | | Giryan | گریه کردن |
| | Zz مانند ز در کلمه زندگی | | Zirav | نازک | | Zarok | بچه | | Zik | شکم | | Zor | زور | | Ziman | زبان | | Zanist | دانش | | Zanyar | دانشمند | | Zanîngeh | دانشگاه | | Zanîngok | دانشکده | | - همه حروف ز، ذ، ض و ظ در کردی با همین حرف نوشته می شوند. |
|
پی نوشت:
1 – چرا در کردی کرمانجی یک حرف الفبا برای آوای مختلف در نظر گرفته شده است؟ آواهای مشدد چ، پ، ک، ت می توانستند دارای حرفی جداگانه در الفبا باشند اما به دلایل اقتصادی نبودن این کار صورت نگرفته است. افزایش تعداد حروف الفبا؛ یادگیری زبان را با مشکلاتی همراه می کند. همچنین باید توجه داشت که تعداد کلمات دارای این آواها زیاد نیست. این آواها با Çç – چ، Pp – پ، Kk – ک و Tt – ت نوشته می شوند. – منظور از اقتصادی بودن این است که یک زبان هر چه دستور زبانی با قواعدی کم برای زایش جملات و الفبایی کمتر داشته باشد، بهتر است.
2 – الفبای فارسی 32 حرف دارد اما با این حال بیشتر حروف بسته به اینکه در کجای کلمه قرار بگیرند دارای حالتهای مختلف نوشتاری اند. به عنوان نمونه می توان به حالتهای حـ، ـحـ، ـح و ح در کلمات حاضر، محل، ملیح و لوح اشاره کرد. این حالتهای گوناگون نوشتاری مشکلاتی در نوشتن به خط فارسی ایحاد کرده است. همچنین کلمه باید در جمله به سادگی خوانده و فهمیده شود. اما در فارسی اینگونه نیست. جمله “شادی رو به حسین کرد و با صدای بلندی فریاد زد: ببر”. را واقعا چگونه باید خواند و معنا کرد؟ آیا شادی به حسین امر کرده است که چیزی را (مثلا با چاقو) پاره کند؟ یا اینکه از او خواسته است چیزی را به جای دیگری جابجا کند؟ و یا اینکه اصولا داستان چیز دیگری است و شادی، حسین را با نام یک حیوان خطاب کرده است؟ این سخت خوانده شدن و دیر و گاهی بد فهمیده شدن، مشکلی مهم در خط فارسی است. این مشکل را خط کردی کرمانجی ندارد و این گونه کج، دیر و بد فهمی ها به ندرت در آن پیش می آید. کلمه در خط کردی کرمانجی همانگونه که نوشته می شود، خوانده می شود. اصولا داشتن الفبای لاتین مزیت خط کردی کرمانجی نسبت به خط فارسی است که از الفبای عربی استفاده می کند.
3 – تلفظ غ مانند باغ در نظام آوایی کردی وجود ندارد بنابراین در الفبای کردی کرمانجی حرفی برای آن منظور نشده است. این حرف در کردی بیشتر متمایل به حرف خ می باشد لذا از حرف Xx برای نوشتن آن استفاده می شود
