گرامر Rêziman

 گرامر    Rêziman     

در اینجا بواسطه اینکه در زبان محاوره‌ای در میان کوردها معمولأ ضمایر بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، لذا در این بخش، مبحث اسم (و ضمایر شخصی) را بررسی می‌کنیم. در فرصتهای آتی مباحث فعل، حروف اضافه، صفت و … را مطرح خواهیم کرد.

ضمیر   Cînav      

ضمیر کلمه‌ای است که بجای اسم می‌نشیند (اسم کلمه‌ای است که برای نامگذاری موجودات جاندار و بی‌جان استفاده می‌شود). زبان کردی دارای دو گروه ضمیراست:

به فارسی	ضمایر کنایه (غیر مستقیم)	ضمایر ساده (مستقیم)
من	Min	Ez
تو	Te	Tu
او(مرد)، آن	Wî	Ew
او(زن)، آن	Wê	Ew
ما	Me	Em
شما	We	Hûn
آنها	Wan	Ew

A)  کاربرد ضمایر ساده:

ضمایر ساده در موارد زیر استفاده می‌شوند:

 الف)  بعنوان فاعل (کنندهء کار) در انجام دادن کاری (فعل ) در تمام زمانها بکار می‌روند ( به جز زمانهای گذشتهء افعال متعدی):

 çûn (رفتن) یک فعل لازم است.  Ez در اینجا ضمیر ساده و کنندهء کار (فاعل) می‌باشد.

من دارم به مدرسه می‌روم.	.Ez diçim debistanê
من به مدرسه خواهم رفت.	.Ez ê biçim debistanê
من به مدرسه رفتم.	.Ez çûm debistanê
من به مدرسه رفته‌ام.	.Ez çûme debistanê
من به مدرسه می‌رفتم.	.Ez diçûm debistanê
من به مدرسه رفته بودم.	.Ez çûbûm debistanê

ب)  بعنوان مفعول درجملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:

dîtin (دیدن) یک فعل لازم است. Ez در اینجا ضمیر ساده و همچنین مفعول جمله می‌باشد.

تو من را دیدی.	.Te ez dîtim
تو من را دیده‌ای.	.Te ez dîtime
تو من را می‌دیدی.	.Te ez didîtim
تو من را دیده بودی.	.Te ez dîtibûm

B)  کاربرد ضمایر کنایه (غیر مستقیم):

ضمایر کنایه در موارد زیر استفاده می‌شوند:

الف) بعنوان فاعل در جملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:

xwarin (خوردن) فعل لازم است. Min  در اینجا ضمیر کنایه و همچنین فاعل جمله می‌باشد.

من یک سیب را خوردم.	.Min sêvek xwar
من یک سیب را خورده‌ام.	.Min sêvek xwariye
من یک سیب را می‌خوردم.	.Min sêvek dixwar
من یک سیب را خورده بودم.	.Min sêvek xwaribû

ب) بعنوان مفعول درجملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای حال و آینده) هستند:

تو من را می‌بینی.	.Tu min dibînî
تو من را خواهید دید.	.Tu yê min bibînî

 پ) ضمایر کنایه برای یک حرف اضافه، بعنوان مفعول می‌باشند:

مثال :    از –   ji
از من / تو/ او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها

ji min/te/wî/wê/me/we/wan

 ت) در حالت ملکی:

دست من / تو / او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها	destê min/te/wî/wê/me/we/wan
مال من/ تو/ او (مرد) / او (زن)/ ما / شما / آنها	ê min/te/wî/wê/me/we/wan

ضمایر مفعولی     Cinavên berkirde

وقتیکه یک ضمیر ساده (مستقیم) بعنوان فاعل استفاده شود، ضمیر کنایه (غیر مستقیم) بعنوان مفعول استفاده می‌شود، و بالعکس. 

من تو را می‌بینم (دارم می‌بینم)	Ez te dibînim
تو من را می‌بینی	Tu min dibînî
او (زن/مرد) می‌بیند او (زن/مرد) را	Ew wî/wê dibîne
ما شما را می‌بینیم	Em we dibînin
شما ما را می‌بینید	Hûn me dibînin
آنها می‌بینند آنها را	Ew wan dibînin

من تو را دیدم.	.Min tu dîtî
تو من را دیدی.	.Te ez dîtim
او (مرد) دید او (زن/مرد) را.	.Wî ew dît
او (زن) دید او (زن/مرد) را.	.Wê ew dît
ما شما را دیدیم.	.Me hûn dîtin
شما ما را دیدید.	.We em dîtin
آنها دیدند آنها را.	.Wan ew dîtin

ضمایر انعکاسی       Cinavên Vegerok 

ضمیر انعکاسی کلمهء  xwe  (خود / صاحب بودن) است که برای تمام اشخاص بکار می‌رود.

من خودم را می‌بینم.	.Ez xwe dibînim
تو خودت را می‌بینی.	.Tu xwe dibînî
او (زن/مرد) می‌بیند خودش (زن/ مرد) را.	.Ew xwe dibîne
ما خودمان را می‌بینیم.	.Em xwe dibînin
شما خودتان را می‌بینید.	.Hûn xwe dibînin
آنها خودشان را می‌بینند.	.Ew xwe dibînin

صفات و ضمایر ملکی            Rengdêr u Cînavên xwedîtî
ضمایر کنایه معمولأ بعنوان ضمایر و صفتهای ملکی استفاده می‌شوند. دراین موارد همیشه یک پسوند اسم را به ضمیر کنایه مرتبط می‌کند.

	پسوندهای معلوم (معین)
اسمهای مفرد مونث	a –
اسمهای مفرد مذکر	ê –
اسمهای جمع	ên –

کلمهء y  در اسمهایی که به یک حرف صدادار ختم می‌شوند، بین حرف صدادار و پسوند اسم قرار می‌گیرد. در واقع کلمهءy  در اینجا همانند یک بافر (زینت بخش) عمل کرده و اسم را خوش بیان می‌کند.

	پسوندهای نامعلوم (نامعین)
اسمهای مفرد مونث	e –
اسمهای مفرد مذکر	î –
اسمهای جمع	e –

پسوند اسم (نسبت داده شده) به همراه ضمیر کنایه، یک ضمیر ملکی را درست می‌کند.

مال من (کتاب)	a min	کتاب من	Kitaba min
مال تو (قاشق)	yê te	قاشق تو	Kevçîyê te
مال او (اسم)	ê wê	اسم او (مونث)	Navê wê
مال او (خانه)	a wî	خانه او (مذکر)	Mala wî
مال ما (شاگردها)	ên me	شاگردان ما	Şagirdên me
مال شما (معلمین)	yên we	معلمین شما	Mamostayên we
مال آنها (سوزن)	ya wan	سوزن آنها	Derzîya wan

کتاب شما از مال من بهتر است.	.kitaba te ji a min rindtir e
قاشق شما از مال من درازتر است.	.Kevçîyê te ji yê min dirêjtir e
کاردهای شما از مال ما سنگین‌ترند.	.Kardên te ji ên me girantir in

یک کارد من.	.Kardeke min
یک معلم (مذکر) شما.	.Mamostayekî we
کتابهای آنها.	.Kitabêne wan

یک کارد من تیز نیست.	.Kardeke min tûj nîne
من یک معلم شما را دیدم.	.Min Mamostayekî we dît
کتابهای آنها خوبند.	.Kitabêne wan rind in