اسم معرفه Navên bêli (naskirî
اسم معرفه ؛ همان اسمی است که در واقع برای خواننده و یا شنونده کاملأ مشخص و معین است (بعبارت دیگر شنونده او را می‌شناسد). مثلأ ؛ دانیال سیب را خورد؛ در اینجا، کلمهء ” دانیال ” اسم معرفه است، چونکه برای شنونده کاملأ معین و مشخص است که چه کسی (دانیال) سیب را خورده است.
Daniyal sêv xwar
دانیال سیب را خورد.
Kambîz ji Xorasanê koç kir
کامبیز از خراسان کوچ کرد.
Daniyal bi zimanê kormancî deng (gep) dike
دانیال به زبان کوردی (لهجهء کرمانجی) صحبت می‌کند.
اسم نکره (nenaskirî (Navên ne-bêli
اسم نکره ؛ همان اسمی است که برای خواننده و یا شنونده، نامشخص و نامعین است. مثلأ ؛ یک دانش‌آموز سیب را خورد؛ در اینجا کلمهء ” دانش‌آموز ” اسم نکره است، چونکه برای شنونده کاملأ معین و مشخص نیست که آن دانش‌آموز چه کسی است.
. Şagirdek sêv xwar
یک دانش‌آموز سیب را خورد.
نشان و علائمی که در زبان کوردی برای ساختن یک اسم نکره استفاده می‌شوند:
در اسامی مفرد؛ معمولأ از کلمهء Yek بعد از اسامی که با یک حرف صدادار ختم شده ( و یا گاهأ Yêkکه البته معمولأ در زبان محاوره‌ای به حالت خلاصه شدهء êk تبدیل می‌شود)، و همچنین از کلمهء ek بعد از اسامی که با یک حرف صامت ختم شده، استفاده می‌شود.
در اسامی جمع؛ معمولأ از کلمهء hin و یا hinek (تعدادی) که در ابتدای اسم ، و یا in که در انتهای اسم آورده می‌شود، استفاده می‌شود .
مثال:
Xanîyek / Xanîyêk (یک خانه)
Polîsek (یک پلیس)
Kitabek (یک کتاب)
Sêvek (یک سیب)
Keçek (یک دختر)
Lawek (یک پسر)
Kevçîyek / Kevçîyêk (یک قاشق)
Rovîyek / Rovîyêk (یک روباه)
Jujîyek (یک جوجه‌تیغی)
Dîkek / Dîkêk (یک خروس)
Nameyek (Namêk (یک نامه)
Mangeyek (Mangêk (یک ماده‌گاو)
Masîyek / masîyêk (یک ماهی)
Hin mamosta / hinek mamosta (mamostayin (تعدادی معلم)
hin şagird / hinek şagird (şagirdin (تعدادی دانش‌آموز)
hin cotkar / hinek cotkar ( cotkarin (تعدادی شخم‌کار)
hin mîvan / hinek mîvan ( mîvanin (تعدادی مهمان)
ضمایر اشاره: Cînavên êşarkî
ضمیر اشاره کلمه‌ای است که یک شخص، یا یک چیز، یا یک مکان و یا یک حادثه را نشان می‌دهد. ضمایر اشاره بر دو نوع هستند: ضمایری که اشاره به نزدیک می‌کنند، ضمایری که اشاره به دور می‌کنند.
۱- ضمیر اشاره ای نزدیک: همان کلمهء ” این ” (ev, va) است که چیز و یا مکان نزدیک را نشان می‌دهد. در مورد اشخاص نیز کلمات ” (ایشان/ زن) vê ،(ایشان/ مرد) vî/ viya ،(اینها/ زن یا مرد)van/ vina ” می‌باشند که در واقع شخص یا اشخاص نزدیک را نشان می‌دهند. (بطور خلاصه ضمایر اشاره‌ای نزدیک: ev, vê, vî, van).
۲- ضمیر اشاره‌ای دور: که همان کلمهء ” آن ” ( ew ) است که چیز و یا مکان دور را نشان می‌دهد. در مورد اشخاص نیز کلمات ” ( او/ زن) wê ، (او/ مرد) wî/ wiya ، (آنها / زن یا مرد) wan/ wina ”می‌باشند که در واقع شخص یا اشخاص دور را نشان می‌دهند. (بطور خلاصه ضمایر اشاره‌ای دور: ew, wê, wî, wan ).
توضیح اینکه جمع یا مفرد بودن ضمایر اشاره معمولأ توسط فعل آن جمله مشخص می‌شود.
کلمهء ” e ” و یا ” ye ” افعال مفرد هستند، لذا ضمیر آنان نیز مفرد است.
کلمهء ” in ” و یا ” ne ” افعال جمع هستند، لذا ضمیر آنان نیز جمع می‌باشد.
در زبان کوردی، دو کلمهء ” ye ” و ” ne ” بعد از کلماتی که به حروف صدادار ختم شده‌اند، آورده می‌شوند.
ضمیر اشاره | غیر مستقیم | مستقیم | ضمایر اشاره‌ای نزدیک |
مذکر (مفرد) | Evî (vî | Ev (va | |
مونث (مفرد) | Evê (vê | Ev (va | |
جمع | Evan (van | ev (vina | |
مذکر (مفرد) | Ewî (wî | ew | ضمایر اشاره‌ای دور |
مونث (مفرد) | Ewê (wê | ew | |
جمع | Ewan (wan | Ew (wina |
مثال:
(آن ، او) Ew ,(این ، ایشان) Ev / va
. Ev e (va ye
این است (اشاره به نزدیک). در اینجا ” va یا Ev ” ضمیر اشاره است، و ” ye یا e ” فعل است.
. Ev in (vina ne
اینها هستند. در اینجا ” Ev یا vina ” ضمیر اشاره است، و ” in یا ne ” فعل است.
. Ew e
آن است (اشاره به دور). در اینجا ” e ” فعل است، و ” Ew ” ضمیر اشاره است.
. Ew in
آنها هستند.
. Ew Kitab e
آن کتاب است.
. Ew mamosta ye
او معلم است.
. Ev kitab e / va ketab e
این کتاب است.
. Ev Kitab in / vina ketab in
اینها کتاب هستند.
. Ev sêv e / va sêv e
این سیب است.
. Ev sêv in / vina sêv in
اینها سیب هستند (این سیبها هستند).
. Ev kevçî ye / va kevçî ye
این قاشق است.
. Ew kevçî ne
آنها قاشق هستند.
. Wê ji diya xwe ra xelatek kiriye
ایشان/ زن (اشاره به دور) برای مادرش یک هدیه خریده است.
. Wî dê u bavê xwe dîtin
ایشان/ مرد (اشاره به دور) مادر و پدر خود را دید.
. Vê kerasek ji xwe ra kiriye
ایشان/ زن (اشاره به نزدیک) یک پیراهن برای خودش خریده است.
. Vî got ku li şîrwanê rûdine
ایشان/ مرد (اشاره به نزدیک) گفت که ساکن شیروان است.
. Wan ji Qoçanê barkiriye
آنها (اشاره به دور) از قوچان کوچ کرده‌اند.
. Van hirmî ji darê jê kirine
اینها (اشاره به نزدیک) گلابی‌ها را از درخت کنده‌اند.
در اینجا لازم به توضیع است که کلمات ” e ، ye ، in ، ne ” که در جملات با ضمایر اشاره‌ای (شئی، چیز، مکان) بکار رفته‌اند، چون خود فعل جمله می‌باشند لذا بهمین خاطر از اسم یا ضمیر ماقبل خود جدا نوشته شده‌اند. اما در جملاتی که ضمایر اشاره‌ای ( شخصی ) بکار رفته‌اند، به افعال ماقبل خود چسبیده‌اند تا آن افعال را به زمانهای مختلف صرف کند ( بعبارت دیگر اینکه دو فعل پشت سر هم قرار نمی‌گیرند).
نشانه‌ها و یا علایم نقطه‌گذاری در یک جمله (یا یک متن) Niqteşanî
در هنگام صحبت‌کردن گاهأ از حرکات دست ، سر، ابرو، چشمها و دیگر علایم یا اشارات برای ارائه صحیح بیانات و فهماندن دقیق مطلب استفاده می‌شوند. گاهأ طنین صوت بالا، پایین، زیر، بم و یا بطور کلی صدا بریده و قطع می‌شود.
در هنگام نوشتن نیز بایستی حرکات مذکور به نوعی با مرقوم نمودن علایم و نشانه‌هایی ارائه شوند، به این علایم یا نشانه‌ها در زبان کوردی Niqteşanî می‌گویند. در واقع با استفاده صحیح از این علایم در هنگام خواندن و نوشتن، آن مطلب برای شنونده براحتی قابل فهم می‌شود.
این علایم از قرار ذیل می‌باشند (اسامی آنان به فارسی و کوردی ذکر شده‌اند):
( . ) نقطه / niqte
( , ) ویرگول / bêhnok
( ; ) نقطه ویرگول / niqtebênok
( : ) دو نقطه / niqtecot
( … ) سه نقطه / sêniqte
( ! ) علامت تعجب، بانگ / niqtebang
( ؟ ) علامت سئوال / niqtepirs
( – ) خط تیره / bendik
( “ … ” ) گیومه / dunîk
( ) پرانتز / kevanok
( *** ) سه ستاره / sê stêrk ( sê çîk
